Trong giao tiếp, không phải lúc nào chúng ta cũng sử dụng nghĩa tường minh. Nhiều lúc vì lí do nào đó chúng ta sử dụng nghĩa hàm ý. Vì thế, việc nâng cao kiến … xem thêm…thức về hàm ý, cách tạo lập và lĩnh hội hàm ý là việc làm cần thiết. Trong bài Thực hành về hàm ý, học sinh sẽ được ôn tập lại những kiến thức về hàm ý như khái niệm, cách thức tạo hàm ý, lĩnh hội hàm ý, tác dụng của hàm ý. Qua việc hiểu cũng như thực hành về hàm ý, chúng ta sẽ biết cách sử dụng hàm ý một cách chính xác hơn trong giao tiếp và đời sống, đồng thời nắm bắt được những dụng ý nghệ thuật của tác giả khi sử dụng hàm ý. Mời các bạn tham khảo một số bài soạn “Thực hành về hàm ý” hay nhất mà Blogthoca.edu.vn đã tổng hợp trong bài viết dưới đây.
Bài soạn “Thực hành về hàm ý” số 1
Câu 1 (trang 79 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Căn cứ vào nghĩa tường minh trong lời đáp của A Phủ:
– A Phủ nói thiếu thông tin số lượng bò bị mất
– Lời đáp thừa về việc lấy súng đi bắt hổ
– Cách trả lời như ngầm thừa nhận việc bò bị mất, hổ ăn thịt, nhưng A Phủ rất khéo léo khi đặt vào đó ý định lấy công chuộc tội, hé mở hi vọng con hổ giá trị hơn nhiều con bò bị mất
b, Hàm ý là nội dung câu hỏi được thể hiện trong nghĩa tường minh, được suy ra từ hiện thực câu chữ, ngữ cảnh
– Cách trả lời của A Phủ vi phạm phương châm về lượng nhằm tạo ra hàm ý
Câu 2 (trang 80 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Câu nói của Bá Kiến “tôi không phải cái kho” hàm ý
+ Từ chối lời đề nghị xin tiền của Chí Phèo
+ Cách nói vi phạm phương châm cách thức nhằm tạo ra hàm ý
b, Chí Phèo đấy hở? Câu hỏi nhưng hành động chào, với hàm ý: anh lại có chuyện gì nữa đây
+ Rồi làm ăn chứ cứ báo người ta mãi à? Câu hỏi với hành động sai khiến, ý nói Chí Phèo nên lo làm ăn thay vì tới xin tiền như thường lệch
c, Chí Phèo trong hai lượt lời đầu cố ý nói không đầy đủ nội dung. Phần hàm ý được thể hiện trong lượt lời thứ ba: Tao muốn làm người lương thiện
– Hai lượt lời vi phạm phương châm về lượng, về cách thức: nói thiếu ý và không rõ ràng, không xin tiền thì xin gì
Câu 3 (trang 80 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Lượt lời 1: hình thức câu hỏi nhưng không dùng để hỏi, thực hiện hành động khuyên thực dụng: khuyên ông đồ viết bằng khổ giấy to
– Lượt lời 2: lượt lời đầu có thêm hàm ý khác: không tin tưởng vào tài văn chương của ông, ý nói văn chương ông viết kém
b, Bà vợ muốn giữ thể diện cho chồng, cũng không muốn ông chịu trách nhiệm với hàm ý câu nói
Câu 4 (trang 81 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Để tạo ra cách nói có hàm ý còn tùy thuộc vào ngữ cảnh mà người nói sử dụng một cách thức hoặc phối hợp nhiều cách thức với nhau
Lựa chọn ý D
Bài soạn “Thực hành về hàm ý” số 2
Câu 1 (trang 79 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
a) Nếu căn cứ vào lời đáp của A Phủ đối với câu hỏi của Pá Tra thì:
(1) Lời đáp đó thiếu thông tin gì cần thiết đối với yêu cầu của câu hỏi?
(2) Lời đáp đó thừa thông tin gì cần thiết đối với yêu cầu của câu hỏi?
(3) Cách trả lời của A Phủ có hàm ý gì và thể hiện sự khôn khéo như thế nào?
Lời giải chi tiết:
a. Nếu căn cứ vào nghĩa tường minh trong lời đáp của A Phủ thì:
(1) Lời đáp của A Phủ thiếu thông tin cần thiết của câu hỏi: số lượng bò bị mất (mất mấy con bò?).
(2) Lời đáp thừa thông tin so với yêu cầu của câu hỏi: A Phủ không nói về số bò bị mất mà lại nói đến việc dự định và niềm tin của mình
(3) Cách trả lời của A Phủ có sự khôn khéo là: không trả lời thẳng mà gián tiếp công nhận việc để mất bò, sau đó “xin” được “lấy công chuộc tội”
b.
– Khái niệm: Hàm ý là những nội dung, ý nghĩ mà người nói không nói ra trực tiếp bằng từ ngữ, tuy vẫn có ý định truyền báo đến người nghe, còn người nghe phải dựa vào nghĩa tường minh của câu và tình huống giao tiếp để suy ra thì mới hiểu đúng, hiểu hết ý của người nói.
– Trong đoạn trích trên, A Phủ đã vi phạm phương châm về lượng (lượng tin) trong giao tiếp: A Phủ đã đưa thêm những thông tin không được người hỏi yêu cầu.
Câu 2 (trang 80 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
a. Bá Kiến nói: “Tôi không phải là kho”, nói thế là có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo phương châm cách thức (cần nói rõ ràng, rành mạch) không?
b. Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của Bá Kiến có những câu dạng câu hỏi. Những câu đó thực hiện hành động nói gì? Chúng có hàm ý như thế nào?
c. Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mìnhh, Chí Phèo đều không nói hết ý. Phần hàm ý còn lại được tường minh hóa (được nói rõ) ở lượt lời nào? Cách nói ở hai lượt lời đầu của Chí Phèo không đảm bảo phương châm về lượng và phương châm cách thức như thế nào?
Lời giải chi tiết:
a.
– Câu nói của Bá Kiến có hàm ý từ chối trước lời đề nghị xin tiền như mọi khi của Chí Phèo
– Cách nói vi phạm phương châm cách thức (không nói rõ ràng, rành mạch).
b.
– Trong lượt lời thứ nhất của Bá Kiến có câu với hình thức hỏi: “Chí Phèo đấy hở?”. Câu này không nhằm mục đích hỏi, không yêu cầu trả lời, vì Chí Phèo đã đứng ngay trước mặt Bá Kiến. Thực chất Bá Kiến dùng câu hỏi để thực hiện hành chào với hàm ý : “Anh lại có chuyện gì nữa đây?”
– Trong lượt lời thứ nhất của Bá Kiến, câu mang hình thức câu hỏi là: “Rồi làm ăn chứ cứ bám người ta mãi à?”. Thực chất câu nói này không nhằm mục đích hỏi mà nhằm mục đích thúc giục, ra lệnh: “Hãy làm lấy mà ăn”.
c.
– Hàm ý này được tường minh hóa, nói rõ ở lượt lời cuối cùng: “Tao muốn làm người lương thiện”.
– Hai lượt lời vi phạm phương châm về lượng, về cách thức: nói thiếu ý và không rõ ràng.
Câu 3 (trang 80 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
a. Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói gì (ngăn cản, khuyên, đề nghị, khen,…)? Ở lượt lời đó, bà đồ tỏ ý “khen tài văn chương” của ông đồ hay thực chất đánh giá như thế nào về văn chương của ông?
b. Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện?
Lời giải chi tiết:
a.
– Lượt lời thứ nhất bà đồ nói: “Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?”. Câu nói có hình thức hỏi nhưng không nhằm mục đích để hỏi mà nhằm gợi ý một cách lựa chọn cho ông đồ.
– Lượt lời lần thứ hai của bà đồ chứng tỏ trong lượt lời thứ nhất của bà có hàm ý: khuyên ông nên sử dụng giấy cho có ích lợi, cho rằng ông đồ viết văn kém, ông dùng giấy để viết văn chỉ thêm lãng phí, hay bỏ phí giấy, vứt giấy đi một cách lãng phí.
b. Bà đồ chọn cách nói có hàm ý vì lí do tế nhị, lịch sự đối với chồng, bà không muốn trực tiếp chê văn của ông chồng mà thông qua lời khuyên để gợi ý cho ông đồ lựa chọn.
Câu 4 (trang 81 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
Qua những phần trên, anh chị hãy xác định: để nói một câu có hàm ý, người ta thường dùng những cách thức nói như thế nào? Chọn phương án trả lời thích hợp
Lời giải chi tiết:
Để có một câu có hàm ý, người ta thường dùng cách nói chủ ý vi phạm một (hoặc một số) phương châm hội thoại nào đó, sử dụng cách hành động nói gián tiếp; chú ý vi phạm phương châm về lượng (nói thừa hoặc thiếu thông tin) mà đề tài yêu cầu: chủ ý vi phạm phương châm quan hệ, di chệch đề tài cuộc giao tiếp; chủ ý vi phạm phản cách thức: nói mập mờ, vòng vo, không rõ ràng, rành mạch.
=> Chọn D
Bài soạn “Thực hành về hàm ý” số 3
Kiến thức cần nắm vững
– Khái niệm: Hàm ý là những nội dung, ý nghĩa mà người nói muốn thông báo đến người nghe nhưng không trực tiếp nói ra mà ngụ ý để người nghe suy ra từ nghĩa tường minh, ngữ cảnh giao tiếp và các phương châm hội thoại.
– Tác dụng của hàm ý:
+ Tạo được hiệu quả biểu đạt mạnh mẽ, sâu sắc hơn cách nói thông thường.
+ Giữ được tính lịch sự và tôn trọng thể diện của người đối thoại.
+ Làm cho lời nói thêm hàm súc.
+ Không chịu trách nhiệm về lời nói của mình (hàm ý do người nghe suy ra).
– Cách thức để tạo hàm ý:
+ Cố ý vi phạm các phương châm hội thoại.
+ Dùng hành động nói theo cách gián tiếp.
Gợi ý trả lời câu hỏi
1 – Trang 79 SGK
Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi nêu bên dưới:
Về đến nhà, A Phủ lẳng vai ném nửa con bò xuống gốc đào trước cửa. Pá Tra bước ra hỏi:
– Mất mấy con bò?
A Phủ trả lời tự nhiên:
-Tôi về lấy súng, thế nào cũng bắn được. Con hổ này to lắm.
Pá Tra hất tay, nói:
– Quân ăn cướp làm mất bò tao. A Sử ! Đem súng đi lấy con hổ về.
(Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)
a) Nếu căn cứ vào lời đáp của A Phủ đối với câu hỏi của Pá Tra thì:
(1) Lời đáp đó thiếu thông tin gì cần thiết đối với yêu cầu của câu hỏi?
(2) Lời đáp đó thừa thông tin gì so với yêu cầu của câu hỏi?
(3) Cách trả lời của A Phủ có hàm ý gì và thể hiện sự khôn khéo như thế nào?
b) Từ sự phân tích trên, hãy nhớ lại kiến thức đã học ở THCS: Thế nào là hàm ý? Căn cứ vào phương châm hội thoại đã được học ở THCS, thì ở đoạn trích trên, A Phủ đã chủ ý vi phạm phương châm về lượng (lượng tin) khi giao tiếp như thế nào?
Trả lời:
a) Nếu căn cứ vào nghĩa tường minh trong lời đáp của A Phủ thì:
(1) Lời đáp của A Phủ thiếu thông tin cần thiết của câu hỏi: số lượng bò bị mất (mất mấy con bò?). A Phủ đã lờ đi yêu cầu này của Pá Tra.
(2) Lời đáp thừa thông tin so với yêu cầu của câu hỏi: A Phủ không nói về số bò bị mất mà lại nói đến việc dự định và niềm tin của mình (tôi về lấy súng thế nào cũng bắn được nó, con hổ này to lắm).
(3) Cách trả lời của A Phủ có hàm ý: bò đã mất vì bị hổ ăn thịt nhưng tôi sẽ bắn được con hổ đó.Câu trả lời này rất khôn khéo vì nội dung của nó hướng người nghe đến sự “dược”, làm nhòa đi chuyện mất bò.
b) Hàm ý là những nội dung, ý nghĩ mà người nói không nói ra trực tiếp bằng từ ngữ, tuy vẫn có ý định truyền báo đến người nghe, còn người nghe phải dựa vào nghĩa tường minh của câu và tình huống giao tiếp để suy ra thì mới hiểu đúng, hiểu hết ý của người nói.
Trong đoạn trích trên, A Phủ đã vi phạm phương châm về lượng (lượng tin) trong giao tiếp: A Phủ đã đưa thêm những thông tin không được người hỏi yêu cầu. Chính sự vi phạm này đã làm xuất hiện hàm ý (xin tha tội và cho được lập công chuộc tội).
2 – Trang 79 SGK
Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi bên dưới.
Những lúc như thế, thì một người dẫu khôn ngoan cũng không bình tĩnh được. Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí Phèo. Tuy vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc rồi, cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người:
– Chí Phèo đấy hở ? Lè bè vừa thôi chứ, tôi không phải là cái kho.
Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn:
– Cầm lấy mà cút đi cho rảnh. Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à?
Hắn trợn mắt chỉ tay vào mặt cụ:
– Tao không đến đây xin năm hào.
Thấy hắn toan làm dữ cụ đành dịu giọng:
– Thôi, cầm lấy vậy, tôi không còn hơn.
Hắn vênh cái mặt lên, rất kiêu ngạo:
– Tao đã bảo là tao không đòi tiền.
– Giỏi! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế anh cần gì?
Hắn dõng dạc:
– Tao muốn làm người lương thiện!
(Nam Cao, Chí Phèo)
a) Câu nói của Bá Kiến “Tôi không phải là kho” có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo phương châm cách thức (cần nói rõ ràng, rành mạch) không?
b) Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của Bá Kiến có những câu dạng câu hỏi. Những câu đó thực hiện hành động nói gì? Chúng có hàm ý như thế nào?
c) Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mình, Chí Phèo đều không nói hết ý. Phần hàm ý còn lại được tường minh hóa (được nói rõ) ở lượt lời nào? Cách nói ở hai lượt lời đầu của Chí Phèo không đảm bảo phương châm về lượng và phương châm cách thức như thế nào?
Trả lời:
a. Câu nói của Bá Kiến: “Tôi không phải là cái kho” có hàm ý từ chối trước lời đề nghị xin tiền như mọi khi của Chí Phèo (cái kho – biểu tượng của của cải, tiền nong, sự giàu có. Tôi không có nhiều tiền).
Cách nói vi phạm phương châm cách thức (không nói rõ ràng, rành mạch). Nếu nói thẳng thì là: Tôi không có tiền để cho anh luôn như mọi khi.
b. Trong lượt lời thứ nhất của Bá Kiến có câu với hình thức hỏi: “Chí Phèo đấy hở?”. Câu này không nhằm mục đích hỏi, không yêu cầu trả lời, vì Chí Phèo đã đứng ngay trước mặt Bá Kiến. Thực chất Bá Kiến dùng câu hỏi để thực hiện hành vi hô gọi, hướng lời nói của mình về đối tượng, báo hiệu cho đối tượng biết lời nói đang hướng về đối tượng (Chí Phèo) hay là một hành động chào kiểu trịch thượng của kẻ trên đối với người dưới. Thực hiện hành vi ngôn ngữ theo kiểu giao tiếp như vậy cũng có hàm ý.
Trong lượt lời thứ nhất của Bá Kiến, câu mang hình thức câu hỏi là: “Rồi làm ăn chứ cứ bám người ta mãi à?”. Thực chất câu nói này không nhằm mục đích hỏi mà nhằm mục đích thúc giục, ra lệnh: “Hãy làm lấy mà ăn”. Đó cũng là câu nói thực hiện hành vi ngôn ngữ theo lối gián tiếp, có hàm ý.
c. Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mình, Chí Phèo không nói hết ý, chỉ bác bỏ hàm ý trong câu nói của Bá Kiến: “Tao không đến đây xin năm hào”, “Tao đã bảo tao không đòi tiền”. Vậy đến đây để làm gì? Điều đó là hàm ý. Hàm ý này được tường minh hóa, nói rõ ở lượt lời cuối cùng: “Tao muốn làm người lương thiện”. Cách nói vừa để thăm dò thái độ của Bá Kiến vừa tạo ra kịch tính cho cuộc thoại.
3 – Trang 79 SGK
Đọc truyện cười sau và trả lời các câu hỏi bên dưới.
Một thầy đồ đang cặm cụi viết bài, bà vợ đến bên cạnh nói:
– Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?
Thầy đồ lấy làm đắc chí, cho là bà vợ khen tài văn chương của mình, văn tứ dồi dào, giấy khổ nhỏ không đủ chép, nhưng cũng hỏi lại:
– Bà nói vậy là thế nào?
Bà vợ thong thả nói:
– Ông chả biết tính toán gì cả, giấy khổ to bỏ đi còn gói hàng, chứ giấy khổ nhỏ thì làm gì được.
(Theo Truyện cười Những chàng ngốc, NXB Văn hóa, Hà Nội 1993)
a. Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói gì (ngăn cản, khuyên, đề nghị, khen,…)? Ở lượt lời đó, bà đồ tỏ ý “khen tài văn chương” của ông đồ hay thực chất đánh giá như thế nào về văn chương của ông?
b. Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện?
Trả lời:
a. Lượt lời thứ nhất bà đồ nói: “Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?”. Câu nói có hình thức hỏi nhưng không nhằm mục đích để hỏi mà nhằm gợi ý một cách lựa chọn cho ông đồ.
Qua lượt lời lần thứ hai của bà đồ chứng tỏ trong lượt lời thứ nhất của bà có hàm ý: khuyên ông nên sử dụng giấy cho có ích lợi, cho rằng ông đồ viết văn kém, ông dùng giấy để viết văn chỉ thêm lãng phí, hay bỏ phí giấy, vứt giấy đi một cách lãng phí.
b. Bà đồ chọn cách nói có hàm ý vì lí do tế nhị, lịch sự đối với chồng, bà không muốn trực tiếp chê văn của ông chồng mà thông qua lời khuyên để gợi ý cho ông đồ lựa chọn.
4 – Trang 79 SGK
Qua những phần trên, anh chị hãy xác định: để nói một câu có hàm ý, người ta thường dùng những cách thức nói như thế nào? Chọn câu trả lời đúng và đầy đủ nhất.
A – Chủ ý vi phạm phương châm về lượng trong giao tiếp (nói thừa lượng tin cần thiết hoặc nói thiếu lượng tin so với yêu cầu của cuộc giao tiếp)
B – Chủ ý vi phạm phương châm cách thức (nói mập mờ, vòng vo, không rõ ràng, rành mạch)
C – Sử dụng các hành động nói gián tiếp
D – Tuỳ ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp các cách thức trên.
Trả lời:
Để có một câu có hàm ý, người ta thường dùng cách nói chủ ý vi phạm một (hoặc một số) phương châm hội thoại nào đó, sử dụng cách hành động nói gián tiếp; chú ý vi phạm phương châm về lượng (nói thừa hoặc thiếu thông tin) mà đề tài yêu cầu: chủ ý vi phạm phương châm quan hệ, đi chệch đề tài cuộc giao tiếp; chủ ý vi phạm phản cách thức: nói mập mờ, vòng vo, không rõ ràng, rành mạch.
Bài soạn “Thực hành về hàm ý” số 4
Câu 1 trang 79 SGK văn 12 tập 2:
a. Lời đáp thiếu thông tin về số lượng bò bị mất và thừa thông tin về việc lấy súng đi bắt hổ
Cách trả lời của A Phủ công nhận bò bị mất,bị hổ ăn thịt, công nhận mình có lỗi. Sự khôn khéo thể hiện ở ý định lấy công chuộc tội, hơn nữa còn hé mở hi vọng con hổ có giá trị hơn nhiều so với con bò bị mất
b. Hàm ý là những nội dung, ý nghĩ mà người nói muốn truyền báo đến người nghe nhưng không nói ra trực tiếp, tường minh mà chỉ ngụ ý để người nghe suy ra
A Phủ chủ ý vi phạm phương châm về lượng để tạo ra hàm ý: công nhận việc mất bò, muốn lấy công chuộc tội
Câu 2 trang 80 SGK văn 12 tập 2:
a. “Tôi không phải cái kho” mang hàm ý: tôi không có nhiều tiền để lúc nào cũng có thể cho anh
=> Không bảo đảm phương châm cách thức
b. Chí Phèo đấy hở?
=> Hô gọi, hướng lời nói đến người nghe
Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à?
=> Cảnh báo, sai khiến
c. Lượt lời 1, 2 Chí Phèo không nói đến để làm gì
=> Không bảo đảm phương châm về lượng và phương châm cách thức
Hàm ý được tường minh ở lượt lời thứ 3
Câu 3 trang 80 SGK văn 12 tập 2:
a. Lượt lời thứ nhất không phải để hỏi mà để khuyên
Qua lượt lời thứ 2, lượt lời thứ 1 có thêm hàm ý: không tin vào tài văn chương của ông đồ
b. Bà đồ không nói thẳng ý mình vì muốn giữ thể diện cho ông đồ và không muốn phải chịu trách nhiệm về hàm ý của câu nói
Câu 4 trang 81 SGK văn 12 tập 2:
Để tạo ra cách nói có hàm ý, tuỳ thuộc ngữ cảnh mà người nói sử dụng một cách thức hoặc phối hợp một vài cách thức với nhau.
Câu trả lời đúng: câu D
Bài soạn “Thực hành về hàm ý” số 5
A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
I. Ôn lại kiến thức trọng tâm
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.( Nghĩa tường minh còn gọi là hiển ngôn ). Nghĩa tường minh dễ nhận ra bởi nó thể hiện qua nguyên văn câu nói, người nghe không phải suy diễn, ai cũng hiểu như vậy.
Hàm ý là những nội dung, ý nghĩ mà người nói không nói ra trực tiếp bằng từ ngữ, tuy vẫn có ý định truyền báo đến người nghe. Còn người nghe phải dựa vào nghĩa tường minh của câu và tình huống giao tiếp để suy ra thì mới hiểu đúng, hiểu hết ý của người nói.
II. Thực hành về hàm ý
Câu 1. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới
Về đến nhà, A Phủ lẳng lặng ném nửa con bò xuống gốc đào trước cửa. Pá Tra bước ra cửa hỏi:
– Mất mấy con bò?
A Phủ trả lời tự nhiên:
– Tôi về lấy súng, thế nào cũng bắn được. Con hổ này to lắm
Pá Tra hất tay, nói:
– Quân ăn cướp làm mất bò tao. A Sử! đem súng đi lấy con hổ về.
( Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)
a) Nếu căn cứ vào lời đáp của A Phủ đối với câu hỏi của Pá Tra thì:
1. Lời đáp có thiếu thông tin gì cần thiết đối với yêu cầu của câu hỏi: Lời đáp thiếu thông tin về số lượng con bò bị mất, A Phủ đã lờ câu hỏi của Pá Tra
2. Lời đáp dó thừa thông tin gì so với yêu cầu của câu hỏi: A Phủ không nói về số bò bị mất và nói đến công việc dự định và niềm tin của mình (Tôi về lấy súng thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm).
3. Cách trả lời của A Phủ có hàm ý gì và thể hiện sự khôn khéo: Câu trả lời của A Phủ chứa nhiều hàm ý. Không trả lời thẳng, gián tiếp công nhận để mất bò. Nói ra dự định “lấy công chuộc tội” (bắn hổ chuộc tội mất bò); chủ ý thể hiện sự tin tưởng bắn được hổ và nói rõ “con hổ này to lắm”. Cách nói hòng chuộc tội, làm giảm cơn giận dữ của Pá Tra.
b) Từ những kiến thức trên ta hiểu hàm ý là: Hàm ý là những nội dung, ý nghĩ mà người nói không nói ra trực tiếp bằng từ ngữ, tuy vẫn có ý định truyền báo đến người nghe. Còn người nghe phải dựa vào nghĩa tường minh của câu và tình huống giao tiếp để suy ra thì mới hiểu đúng, hiểu hết ý của người nói.
Ở đoạn trích trên A Phủ đã vi phạm phương châm về lượng khi không cung cấp đầy đủ thông tin về số bò bị mất.
Câu 2. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới.
Những lúc như thế thì một người dẫu khôn ngoan cũng không bình tĩnh được. Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí Phèo. Tuy vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc rồi cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người:
– Chí Phèo đấy hở? lè bè vừa chứ tôi không phải là cái kho.
Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn:
– Cầm lấy mà cút. Đi đi cho rảnh. Rồi làm ăn chứ cứ bảo người ta mãi à?
Hắn trợn mắt, chỉ vào mặt cụ:
– Tao không đến đây xin năm hào.
Thấy hắn toan làm dữ, cụ đành dịu giọng:
– Thôi cầm lấy vậy, tôi không còn hơn.
Hắn vênh cái mặt lên rất kiêu ngạo:
– Tao đã bảo, tao không đòi tiền
– Giỏi ! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế thì anh cần gì?
Hắn dõng dạc:
– Tao muốn làm người lương thiện
( Nam Cao, Chí Phèo)
Câu hỏi:
a) Câu nói ” Tôi không phải cái kho ” của Bá Kiến có hàm ý là từ chối trước lời đề nghị xin tiền như mọi khi của Chí Phèo (cái kho-biểu tưởng của cải, tiền nong, sự giàu có. Tôi không có nhiều tiền)
Câu nói có vi phạm phương châm cách thức cần rõ ràng không? Cách nói vi phạm phương châm cách thức (không nói rõ ràng rành mạch. Nếu nói thẳng thì nói: “Tôi không có tiền để cho anh luôn như mọi khi).
b) Ở lượt trả lời thứ nhất và thứ hai của Bá Kiến có những câu dạng câu hỏi. Những câu đó thực hiện hành động nói gi? chúng có hàm ý như thế nào?
Chí Phèo đấy hở? Đây là câu hỏi nhưng hành động chào. Hàm ý: anh lại lôi thôi gì đây.
Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à? Đây là câu hỏi nhưng hành động sai khiến. Hàm ý: Chí Phèo nên lo làm ăn, không được đến đây xin tiền nữa.
c) Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mình, Chí Phèo đều không nói hết ý. Phần hàm ý còn lại được tường minh hóa ở lượt lời nào?
Ở hai lượt lời đầu, Chí Phèo cố ý không nói đầy đủ nội dung. Phầm hàm ý được thể hiện lượt lời thứ ba: Tao muốn làm người lương thiện!
Chí Phèo không đảm bảo phương châm về lượng và về cách thức như thế nào?
Hai lượt lời vi phạm phương châm về lượng, về cách thức: nói thiếu ý và không rõ ràng – không xin tiền thì xin gì, – không đòi tiền thì đòi gì. Vì trước đây Chí Phèo luôn đòi tiền bỗng dưng lại bảo không đòi tiền nhưng không nói rõ ràng.
Câu 3. Đọc truyện cười sau và trả lời các câu hỏi ở bên dưới:
Văn hay
Một ông đồ ngồi cặm cụi viết. Bà vợ đến bên cạnh bảo:
– Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?
Thầy đồ lấy làm đắc chí cho là vợ khen tài văn chương của mình, ý văn dồi dào giấy khổ nhỏ không đủ để chép. Nhưng thầy cũng hỏi lại:
– Bà nói vậy là thế nào?
Bà vợ thong thả nói:
– Ông chả biết tính toán gì cả, giấy khổ to bỏ đi còn gói hàng, chứ giấy khổ nhỏ thì làm gì được.
(theo truyện cười những chàng ngốc, NXB Văn hóa, Hà Nội, 1993)
Câu hỏi:
a) Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động gì? Ở lượt lời đó, bà đồ có ý “khen tài văn chương” của ông đồ hay thực chất đánh giá như thế nào về văn chương của ông?
Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi, nhưng không phải để hỏi, mà thực hiện hành động khuyên rất thực dụng: khuyên ông đồ viết bằng giấy khổ to. Qua lượt lời thứ hai của bà, ta con thấy lượt lời đầu có thêm hàm ý khác (không nói ra): không tin tưởng hoàn toàn vào tài văn chương của ông, ông viết nhưng có thể bị loại bỏ vì văn kém, chứ không phải như điều đắc chí của ông đồ (ý văn dồi dào).
b) Vì sao bà không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện?
Bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện vì còn nể trọng ông đồ, muốn giữ thể diện cho ông và cũng muốn ông không phải chịu trách nhiệm về cái hàm ý của câu nói.
Câu 4. Qua các bài tập trên, anh (chị) hãy xác định: Để nói một câu có hàm ý người ta dùng những cách thức nào? Chọn câu trả lời đúng và đầy đủ nhất?
Chọn câu D. Để nói một câu nói hàm ý người ta phải tùy ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp với các cách thức: Chủ ý vi phạm phương châm về lượng, vi phạm phương châm cách thức và sử dụng các hành động nói gián tiếp.
Bài soạn “Thực hành về hàm ý” số 6
Câu 1 (trang 79 sgk Văn 12 Tập 2):
a. Nếu căn cứ vào nghĩa tường minh trong lời đáp của A Phủ thì:
(1) Lời đáp của A Phủ thiếu thông tin cần thiết của câu hỏi: số lượng bò bị mất (mất mấy con bò?), A Phủ đã lờ đi yêu cầu này của Pá Tra.
(2) Lời đáp thừa thông tin so với yêu cầu của câu hỏi: A Phủ không nói về số bò bị mất mà lại nói đến việc dự định và niềm tin của mình (tôi về lấy súng thế nào cũng bắn được nó, con hể này to lắm).
(3) Cách trả lời của A Phủ có sự khôn khéo là: không trả lời thẳng mà gián tiếp công nhận việc để mất bò, sau đó “xin” được “lấy công chuộc tội” (bắt hổ chuộc tội mất bò) lại nói rõ. “con hổ này to lắm…” nhằm làm giảm cơn tức giận của thống lí Pá Tra.
b. Khái niệm: Hàm ý là những nội dung, ý nghĩ mà người nói không nói ra trực tiếp bằng từ ngữ, tuy vẫn có ý định truyền báo đến người nghe, còn người nghe phải dựa vào nghĩa tường minh của câu và tình huống giao tiếp để suy ra thì mới hiểu đúng, hiểu hết ý của người nói.
Trong đoạn trích trên, A Phủ đã vi phạm phương châm về lượng (lượng tin) trong giao tiếp: A Phủ đã đưa thêm những thông tin không được người hỏi yêu cầu
* xuất hiện hàm ý (xin tha tội và cho được lập công chuộc tội).
Câu 2 (trang 80 sgk Văn 12 Tập 2):
a. Câu nói của Bá Kiến có hàm ý từ chối trước lời đề nghị xin tiền như mọi khi của Chí Phèo
Cách nói vi phạm phương châm cách thức (không nói rõ ràng, rành mạch)
b. Bá Kiến dùng câu hỏi để thực hiện hành vi hô gọi, hướng lời nói của mình về đối tượng, báo hiệu cho đối tượng biết lời nói đang hướng về đối tượng (Chí Phèo) hay là một hành động chào kiểu của kẻ trên đối với người dưới.
+ Chí Phèo đấy hở? Câu hỏi nhưng hành động chào, với hàm ý: anh lại có chuyện gì nữa đây
+ Rồi làm ăn chứ cứ báo người ta mãi à? Câu hỏi với hành động sai khiến, ý nói Chí Phèo nên lo làm ăn thay vì tới xin tiền như thường lệ
c. Hàm ý được tường minh hóa, nói rõ ở lượt lời cuối cùng: “Tao muốn làm người lương thiện”
– Hai lượt lời vi phạm phương châm về lượng, về cách thức: nói thiếu ý và không rõ ràng
Câu 3 (trang 80 sgk Văn 12 Tập 2):
a. Lượt lời thứ nhất bà đồ dùng câu nói có hình thức hỏi nhưng không nhằm mục đích để hỏi mà nhằm gợi ý một cách lựa chọn cho ông đồ.
– Qua lượt lời lần thứ hai của bà đồ ta thấy trong lượt lời thứ nhất của bà có hàm ý: khuyên ông nên sử dụng giấy cho có ích lợi, cho rằng ông đồ viết văn kém, ông dùng giấy để viết văn chỉ thêm lãng phí, hay bỏ phí giấy, vứt giấy đi một cách lãng phí
b. Bà đồ chọn cách nói như trong truyện vì lí do tế nhị, lịch sự đối với chồng, bà không muốn trực tiếp chê văn của ông chồng mà thông qua lời khuyên để gợi ý cho ông đồ lựa chọn.
c. Chọn đáp án D: Tùy ngữ cảnh mà sử dụng một cách thức hoặc phối hợp nhiều cách thức với nhau
Hi vọng bài viết trên giúp các bạn chuẩn bị tốt kiến thức về bài học trước khi đến lớp. Chúc các bạn học tốt và tiếp tục theo dõi các bài soạn văn cũng như phân tích, phát biểu cảm nghĩ trên Blogthoca.edu.vn.vn.
